Bói Kiều - Thú vui xuân tao nhã

Xuân lại về…

Tôi nhớ lại những năm tháng tuổi thơ của mình khi mỗi độ tết đến, vào phút giao thừa, tôi được chứng kiến bàn luận về những câu thơ rút từ trong truyện Kiều ra do các ông bác, chú họ, cha tôi và nhất ông ngoại tôi - người rất mê truyện Kiều. Ông thuộc từng câu, phân tích từng ý nghĩa của câu thơ mà tác giả muốn nói.

Ảnh minh họa

Nói về Truyện Kiều của thi hào Nguyễn Du - danh nhân văn hóa thế giới, giáo sư Phan Ngọc giảng giải: Truyện Kiều chỉ có 3.254 câu thơ, nhưng lại là cuốn Bách khoa toàn thư của một vạn tâm hồn mang hình thức diễn đạt tới hạn, đúng như lời khẳng định về tài năng của Nguyễn Du, từ kết cấu tình tiết đến nhân vật, tính cách, tâm lý, ngôn ngữ, thi pháp càng nghiên cứu càng thấy vô vàn vàng ngọc.

Thuở trước, bói Kiều là một trong những tục lệ của ngày Tết. Người ta bói Kiều để xem vận hạn cả năm ra sao (niên vận). Đó là một nghi lễ nghiêm chỉnh có nhang đèn đi kèm. Dần dần, bói Kiều trở nên phổ cập, bất cứ lúc nào gặp cảnh khó khăn, người ta cũng có thể bói Kiều để tìm tư vấn cho mình. Nhưng bói Kiều là gì? Lời giải thích của học giả Phan Kế Bính đã tóm tắt ý chính của nó: “Bói Kiều là mình có việc gì muốn được biết hay dở đường nào thì khấn với Thúy Kiều, Kim Trọng xin cho mấy câu dòng nào, gặp chỗ nào thì lấy mấy câu thứ mấy ở trang ấy mà đoán. Cách này là một cách bói chơi, nhưng cũng nhiều khi nhiều người cho là nghiệm” .

Truyện Kiều một tác phẩm văn học, một di sản văn hóa của nhân loại đã trở thành thú chơi tao nhã như: lẩy Kiều, họa Kiều, ngâm Kiều, đọc Kiều, hát Kiều, đố Kiều, vịnh Kiều và đặc biệt là bói Kiều. Cách bói Kiều là sau khi các lễ vật bày cúng giao thừa, cúng thần đất đai, tổ tiên, những người đã khuất, hóa vàng xong là các cụ ông ngồi lại uống rượu, chè xanh, xôi, bánh ngọt… hưởng cái lộc ngọt ngào của đầu xuân.

Tiếp đó mang Kiều ra một cách nâng niu trân trọng. Truyện Kiều được đặt trong một chiếc hộp sơn son (nay là sơn mài), ai muốn giở trang nào hay xin câu số mấy thuộc trang sách nào bất kỳ thì nhắm mắt lại và lật ra để biết được câu thơ mình xin đầu năm có vui không.

Và những câu Kiều dần dần được lật ra…

Những điều vui buồn trong các câu thơ Kiều đều được lật ra và phân tích rất cụ thể, khẳng định theo sự phân tích cộng với kinh nghiệm bói Kiều nhiều năm như một thú vui xuân tao nhã không thể thiếu được trong đêm giao thừa.

Như từ câu 3089 đến 3092:

“Một lời đã trót tâm giao

Dưới dày có đất trên cao có trời

Dẫu rằng vật đổi sao dời

Tử sinh phải giữ lấy lời tử sinh”

lại giống với câu ca dao trong dân gian là:

“Trăm năm đá nát vàng phai

Đốt chùa không tội, tội sai lời thề…”

Ý nói như “Quân tử nhất ngôn”, người quân tử khi đã quyết điều gì có trời đất chứng kiến thì không bao giờ thay lòng đổi dạ.

Mỗi câu Kiều lại chứa đựng ý nghĩa khác nhau, do vậy những cuộc bàn luận càng sôi nổi khi những câu Kiều được giở ra. Có người họ suy tư rất lâu, có thể đó là một lời tiên đoán về điều gì đó mà bản thân mỗi chúng ta nên nhìn nhận và có sự cẩn trọng trong mọi việc.

Khi bói Kiều đồng thời được nghe các cụ vịnh Kiều, hát Kiều, ngâm Kiều thì thật là tuyệt. Một phong cách vui xuân mang đậm bản sắc văn hóa mà những hình ảnh đó luôn ở mãi trong tâm trí tôi. Đã xa rồi thời Nguyễn Du nhưng những câu Kiều vẫn còn như tươi rói, những câu Kiều ấy như những lời thức tỉnh, an ủi, khẳng định vui buồn, nhân quả. Và người ta coi bói Kiều như một thú vui tao nhã với bạn bè và thân nhân trong dịp xum họp đầu năm…

Theo Ánh Nguyệt/Công đoàn Lao động TP Quy Nhơn