Tôi có ý định viết về Nguyễn Du từ lâu nhưng cứ nấn ná mãi, chưa làm sao viết được. Lý do rất đơn giản. Tài liệu về nhà thơ còn lại ít quá! Chúng ta ai cũng muốn biết nhiều về Nguyễn Du, và ai cũng muốn viết nhiều về Nguyễn Du,nhưng tài liệu quá ít ỏi thì lấy cái gì để viết!...

Nhưng rồi nghĩ lại, đối vứi danh nhân văn hóa nước nhà, nếu không viết Nguyễn Du thì thật là đáng tiếc.Vì vậy cuối cùng chúng tôi quyết định bằng bất cứ giá nào cũng phải cố gắng viết cho được. Vấn đề là chọn cách viết nào cho thích hợp. Chúng tôi tự thấy đối với một nhà thơ lớn được mọi người hết sức yêu mến như Nguyễn Du, chúng ta càng không thể  “bịa” ra bất cứ một chi tiết nào không có thực để làm rối loạn nhận thức của người đọc. Ngay đối với những tư liệu hiện có về Nguyễn Du, mặc dù đã hết sức ít ỏi nhưng khi sử dụng vẫn cứ phải cân nhắc, thận trọng. Không phải cái gì người xưa nói chúng ta đều có thể tin được cả, Để tìm hiểu cuộc đời Nguyễn Du, ngoài Gia phả của họ Nguyễn ở Tiên Điền và Đại Nam chính biên liệt truyện (phần tiểu truyện về Nguyễn Du) – hai tài liệu này cũng có những chi tiết mâu thuẫn với nhau -, chúng tôi đặc biệt chú ý đến những tập thơ chữ Hán của nhà thơ, gồm những sáng tác của ông trong một thời gian dàu từ lúc nhà thơ ngoài hai mươi tuổi cho đến những năm cuối đời. Phần lớn thơ chữ Hán của Nguyễn Du là những tác phẩm trực tiếp nói về tâm sự của nhà thơ. Có thể nói thơ chữ Hán là thế giới tâm hồn của Nguyễn Du. Ở đây tuy không có nhiều sự kiện, nhiều chi tiết, nhưng đọc kỹ những bài thơ ấy mới thấy Nguyễn Du viết nó bao giờ cũng trên cơ sở một cảm xúc cụ thể trước cuộc sống. Ông không có loại thơ thù lạc, công thức, hay ngắm hoa vịnh nguyệt một cách vô ích. Cho nên trong những tư liệu về cuộc đời Nguyễn Du, chúng tôi cho rằng chính sáng tác của ông mới là những tư liệu đáng tin cậy hơn cả và cần được khai thác một cách triệt để.

Trong tập truyện ký về Nguyễn Du này- “truyện ký” là gọi theo lối phổ biến hiện nay về loại danh sách danh nhân – chúng tôi cố gắng dựng lại chân dung của nhà thơ như chúng ta có thể ý thức được qua những sáng tác của ông; một con người ít nói, lúc nào cũng cảm nhận cô đơn, có chiều sâu nội tâm, luôn luôn day dứt trước những vấn đề về lẽ sống của con người và cuộc đời. Chúng tôi cũng muốn qua tập truyện ký làm cho bạn đọc thấy được con đường hình thành thiên tài của nhà thơ và nhìn nhận lại một vấn đề về thái độ của nhà thơ trước thời cuộc lúc bấy giờ. Ở đây trong một số trường hợp sự trình bày của chúng tôi giống như là kết quả của một sự phán đoán chứ không phải trình bày lại những dữ kiện đã có sẵn, tuy nhiên chúng tôi có nhiều phần tin rằng những phán đoán ấy là thận trọng và có cơ sở hợp lý của nó.

Chúng tôi cũng nói thêm đôi điều về chương viết  về quá trình sáng tác Truyện Kiều của Nguyễn Du. Chúng ta hiện không có bất cứ một ghi chép nào của nhà thơ về quá trình sáng tác Truyện Kiều. Trước mắt chúng ta chỉ có Truyện Kiều (tức Đoạn trường tân thanh) của ông với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, là tác phẩm Nguyễn Du đã dựa vào để viết Truyện Kiều. Cách làm của chúng tôi đã đối chiếu thật kỹ hai tác phẩm để tìm ra những chỗ sáng tạo của Nguyễn Du và đặc điểm trong cách sáng tạo của ông rồi từ đó , căn cứ vào tâm lý học sáng tác để hình dung lại quá trình nhà thơ sáng tác nên tác phẩm của mình. Có thể nói đây là một chương có nhiều “hư cấu” nhất trong tập sách, nhưng một phạm vi như thế. Đọc tập sách này bạn sẽ còn nhận thấy một dụng ý nữa của người viết là tự mình đứng ra trình bày, giới thiệu, phân tích, lý giải, bình luận về Nguyễn Du hơn là cho Nguyễn Du tự thể hiện. Ngôn ngữ trong tác phẩm là ngôn ngữ của người viết , chứ không phải ngôn ngữ trực tiếp của Nguyễn Du. Điều đó cũng là nhằm để bạn đọc luôn luôn có ý thức rằng những điều trình bày ở đây trước hết là nhận thức của người viết về Nguyễn Du. Nhận thức ấy cố gắng để cho khách quan, nhưng có thể vẫn còn nhiều thiếu sót, hạn chế. Nói một cách khác, với tư cách viết này chúng tôi muốn bạn đọc khi đọc tập sách nếu có cảm thấy có chỗ nào không vừa lòng, thì đó là chỗ yếu của người viết về Nguyễn Du. Bởi vì chúng tôi luôn nghĩ rằng cuộc đời và tầm hồn của một nhà thơ như Nguyễn Du chắc chắn là phong phú và có rất nhiều bi kịch mà chúng ta hôm nay không làm sao có đủ tư liệu để dựng lại.

Tập truyện ký về Nguyễn Du của chúng tôi như thế là đã viết xong, và sắp ra mắt bạn đọc. Hay dở như thế nào, các bạn sẽ đánh giá. Về phần mình chúng tôi chỉ xin được nói lên ở đây lời cảm ơn chân thành các ông Nguyễn Đức Phiên, Tôn Gia Ngân, Trần Lê Văn, Trần Đình Hượu là những người đã đọc giúp bản thảo và góp cho tôi nhiều ý kiến quí báu để sửa chữa.